Ζούμε μια εποχή που η Τεχνητή Νοημοσύνη διαμορφώνει την καθημερινότητά μας.

Από την ιατρική διάγνωση έως την αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων, μήπως είναι επιτακτική η ανάγκη να επιστρέψουμε εν μέρει και στις ρίζες μας.

Η ηθική του Αριστοτέλη διδάσκει την αναζήτηση της εὐδαιμονίας μέσα από την αρετή.

Σήμερα με την αριστοτελική ηθική μπορούμε να προσεγγίσουμε τα ηθικά διλήμματα της ΤΝ, προτείνοντας ένα πλαίσιο για υπεύθυνη ανάπτυξη και χρήση της τεχνολογίας.

Στο έργο «Ηθικά Νικομάχεια», ο Αριστοτέλης ορίζει την ηθική όχι ως σύνολο κανόνων, αλλά ως πορεία προς την εὐδαιμονία – την ανθρώπινη ευτυχία και ακμή.

Η εὐδαιμονία επιτυγχάνεται μέσω της καλλιέργειας αρετών, όπως η ανδρεία, η δικαιοσύνη και η φρόνησις, δηλαδή η πρακτική σοφία που επιτρέπει να εφαρμόζουμε τις αρετές στην καθημερινή ζωή.

Κεντρική έννοια είναι ο «χρυσός μέσος»: η αρετή ως ισορροπία μεταξύ δύο ακροτήτων.

Ο Αριστοτέλης τονίζει ότι η ηθική είναι πράξη, όχι θεωρία.

 Αυτή η προσέγγιση, γνωστή ως αρετοκρατική ηθική, εστιάζει στον χαρακτήρα του ανθρώπου, όχι μόνο στις συνέπειες των πράξεων.

Η ΤΝ, με την ταχεία εξέλιξή της, από αλγόριθμους μηχανικής μάθησης μέχρι γενικές μοντέλα όπως το CHAT GPT, φέρνει επαναστατικές δυνατότητες, αλλά θέτει και σοβαρά ηθικά ζητήματα.

Παράδειγμα αποτελεί το πώς χειρίζεται η ΤΝ τις προκαταλήψεις.

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, αλγόριθμοι πρόσληψης μπορεί να διαιωνίζουν φυλετικές ανισότητες λόγω δεδομένων.

Επίσης, η αυτοματοποιημένη λήψη αποφάσεων σε κρίσιμους τομείς, όπως η ιατρική ή η δικαιοσύνη, θέτει ερωτήματα για το ποιος έχει την ευθύνη.

Επίσης, ποιος παραδείγματος χάριν ευθύνεται αν ένα αυτόνομο όχημα προκαλέσει ατύχημα;

Ακόμη η ιδιωτικότητα απειλείται από την μαζική συλλογή δεδομένων, ενώ η εργασία μετασχηματίζεται, δημιουργώντας φόβους για ακόμη μεγαλύτερες ανισότητες.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Κανονισμός για την ΤΝ του 2024 επιβάλλει αυστηρούς κανόνες για υψηλού κινδύνου συστήματα, αναγνωρίζοντας την ανάγκη ηθικού πλαισίου.

Εδώ έρχεται η σύνδεση με τον Αριστοτέλη, η οποία δεν είναι απλώς φιλοσοφική, αλλά πρακτική αναγκαιότητα.

Το Πρόγραμμα Lyceum του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ένα πρόσφατο εγχείρημα, προτείνει μια «ανθρωποκεντρική» προσέγγιση στην ηθική της ΤΝ, εμπνευσμένη από τον Αριστοτέλη.

Σε αυτήν η ΤΝ λειτουργεί ως εργαλείο για την ηθική ενίσχυση της ανθρώπινης ύπαρξης και όχι ως αντικατάσταση της.

Για παράδειγμα, η φρόνησις μπορεί να εφαρμοστεί στην σχεδίαση ΤΝ με βάση τον χρυσό μέσο.

Με αλγόριθμους που ισορροπούν μεταξύ ακρίβειας και δικαιοσύνης, αποφεύγοντας ακραίες προκαταλήψεις.

Η λύση φαίνεται να είναι η χρυσή τομή, ώστε να αποφεύγουμε την υπερβολική εμπιστοσύνη ή την απόρριψη της τεχνολογίας.

Στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, ο Αριστοτέλης διδάσκει ότι η ηθική μαθαίνεται μέσω πρακτικής.

Έτσι, η ΤΝ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εκπαίδευση με βάση το ήθος, προσομοιώνοντας σχετικά σενάρια.

Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη σχέση μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης και της δημοκρατίας.

Η ΤΝ, ως μέρος της σύγχρονης τεχνολογικής εξέλιξης, ενσωματώνεται στην καθημερινή ζωή και μπορεί να ενισχύσει τη δημοκρατική διαδικασία, βελτιώνοντας τη συμμετοχή των πολιτών και μειώνοντας τη γραφειοκρατία, όπως επισημαίνεται σε ευρωπαϊκές ρυθμίσεις.

Ωστόσο, ενέχει κινδύνους, όπως η παραγωγή ψευδών πληροφοριών, η διάδοση προκαταλήψεων και η χρήση βιομετρικής αναγνώρισης, που μπορεί να βλάψουν τα δημόσια συμφέροντα και τα θεμελιώδη δικαιώματα, απειλώντας την ισορροπία που προωθεί ο Αριστοτέλης με την έννοια του χρυσού μέσου.

Στο πλαίσιο της αριστοτελικής ηθικής, η διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης οφείλει να ενσωματώνει αρετές όπως η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη, ώστε να μετριάζει αρνητικές επιπτώσεις και να ενισχύει μια πιο δημοκρατική προσέγγιση.

Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1689 για εναρμονισμένους κανόνες στην ΤΝ, στοχεύει σε υψηλό επίπεδο προστασίας της υγείας, της ασφάλειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Αυτή η ρύθμιση αντανακλά την αριστοτελική έμφαση στη φρόνηση.

Τελικά, η δημοκρατική διακυβέρνηση της ΤΝ, εμπνευσμένη από την αριστοτελική ηθική, πρέπει να εστιάζει στην καλλιέργεια αρετών και στην προώθηση του κοινού αγαθού, αποτρέποντας κινδύνους.

Στην Ελλάδα, ως χώρα με πλούσια φιλοσοφική κληρονομιά, έχουμε πλέον την ευκαιρία να ηγηθούμε στο πεδίο αυτό, με την ενσωμάτωση αριστοτελικών αρχών στους εθνικούς κανονισμούς ΤΝ, εναρμονισμένους με το EU AI Act.

Επίσης, είναι αναγκαία η χρηματοδότηση projects όπως το Lyceum, με εστίαση σε ελληνικά πανεπιστήμια.

Θα πρέπει ακόμη μέσα από δημόσιες συζητήσεις να καλλιεργήσουμε μια «αρετοκρατική» κουλτούρα ΤΝ, με την τεχνολογία να υπηρετεί την εὐδαιμονία όλων.

Η ηθική του Αριστοτέλη δεν αποτελεί παρελθόν, αλλά φάρο για το μέλλον της ΤΝ.

Μας υπενθυμίζει ότι η τεχνολογία πρέπει να ενισχύει την ανθρώπινη φύση, όχι να την υπονομεύει.

Ο Αριστοτέλης δεν έγραψε για μηχανές.

Έγραψε για τον άνθρωπο, αλλά ακριβώς γι’ αυτό παραμένει επίκαιρος.

Γιατί ακόμα και σήμερα, με τις μηχανές να εξελίσσονται με απρόβλεπτη ταχύτητα, το ερώτημα της ηθικής παραμένει ανθρώπινο.

Ας αγκαλιάσουμε αυτή την αρχαία σοφία για να χτίσουμε μια δίκαιη, ακμάζουσα κοινωνία.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.